Mạch Pháp Xuân Bình Ca

[xuân bình]

Mạch Pháp
Xuân Bình Ca


Vào thu gió mát trăng thanh
Bình Xuân nhân rỗi ngắm tranh cảnh trời
Tìm thi hứng ý ngâm chơi
May ra góp đặng đôi bài mạch ca
Cũng nghề y học dân ta
Phát tâm ghi lại thơ ca đôi vần
BA HIỀN xưa cũng văn nhân
Nhàn tra sách mạch Thánh Hiền mới hay
Người xưa đã nói như vầy:
“Cứ xem trên giấy làm Thầy có dư
Muốn vậy phải đọc sách nhiều
Sách thuốc, sách mạch thuộc lòng kỹ cương
Vẫn nhiều muôn mối nghìn chương
Miệng tuy tụng đọc mà lòng dễ quên
Dỡ tìm cương mục mỗi trang
Xét xem tận gốc soạn thành Bài ca
Câu văn giản dị thật thà
Để lời khỏi phải sai ngoa sau này
Các mạch bản thể dưới đây
Tua tường thứ lớp luận bàn kể ra :
- Mạch Phù nỗi ở ngoài da
Dường như gió thổi lông nga nhẹ nhàn
- Mạch Trầm trong thịt thâm tàng
Nặng tay mới thấy rõ ràng không sai
- Mạch Trì đỏng đảnh khoan thai
Một hơi 3 chí nơi đầu ngón tay
- Mạch Sát khơi động đều tay
Một hơi 6 chí không hay khác tình
- Mạch Hược lưu lợi phân minh
Trông như xâu chuỗi tượng hình hạt trai
- Mạch Sắc rít rắm đầu tay
Hoặc ngừng hoặc tán nhu tằm ăn dâu
- Mạch Hư trống rỗng không đau
Sức đi mềm yếu bịnh đau nặng nề
- Mạch Thiệt dài lớn phủ phê
Đè nặng, đè nhẹ, đè vừa như nhau
- Mạch Trường vượt quá ngón tay
Thấu trong bộ vị mạch đi rõ ràng
- Mạch Đoản 4 vị (rút ngắn) chẳng dài
Đi không sung túc dưới trên chẳng liền
- Mạch Hồng nước cả tung lên
Thao thao đầy ngón tay lần nước sôi
- Mạch Vi như nhện vương tơ
Tợ không, tợ có khứ lai khó tìm
- Mạch Khẩn qua lại rất mau
Hình như đọng cái mối dây thẳng thừng
- Mạch Hưỡn đều đặng hòa bình
Một hơi 4 chí bịnh tình bằng an
- Mạch Khu (khâu) ngoài có trong không
Lần tay xem mạch hình như cọng hành
- Mạch Huyền trương thẳng cánh cung
Như cái ná cúng, như rung dây đàn
- Mạch Cách như mặt trống phang
Bên ngoài nỗi mạnh, dưới tay ầm ầm
- Mạch Lao trầm đại dài thâm
Nặng tay mạch thạnh, mạnh tay không dời
- Mạnh Nhu hòa hoãn thấy hơi
Phù mà lại tế mạch khơi nhẹ nhàn
- Mạch Nhược vô lực vô thần
Hình dung yếu đuối rõ ràng không ngoa
- Mạch Tán tan tác dưới da
Như tôm dởn nước, như hoa lìa cành
- Mạch Tế điệp điệp trùng trùng
Đè tay không dứt như dây tơ đàn
- Mạch Phục ở sát gân xương
Lâu lâu mới thấy trên xương tượng hình
- Mạch Động khởi bộ quan minh
Hình như hạt đậu không đầu, không đuôi
- Mạch Xúc qua lại lôi thôi
Ngừng không định số muốn không chia lìa
- Mạch Kết lai khứ không kề
Kết như mạch Hưỡn, Hưỡn thì phân minh
- Đợi (mạch Đợi) thì chỉ số bịnh tình
Mạch đi 3 cái 5 rất đều

Mạch hình gom tóm bấy nhiêu
Bây giờ bịnh mạch kể ghi tỏ tường

-Mạch Phù ngoài khởi chủ dương
Chứng làm khí thoát, huyết vong phong hàn
- Mạch Trầm trong chứng âm hàn
Khí khơi nước chứa tuần hoàn chẳng thông
- Mạch Trì chất lạnh ở trong
Chủ về sưng nhức ,thắt lưng đau trằn
- Mặt Sát nóng lắm âm hao ( khô)
Sát mà đi yếu bịnh thường chứng hư
- Mạch Hược đàm ẩm có dư
Đồ ăn chất chứa nữ nhi thai kỳ
- Mạch Sắc tinh huyết kém suy
Âm phần bịnh chứng hư lao phải tường
- Mạch Hư chánh khí tổn thương
Thương thực, trúng thử, ngũ lao thất tình
- Mạch Thiệt khô kiệt âm tinh
Can thận bấc túc tâm kinh nhiệt tà
- Mạch Trường tâm huyết không hòa
Gan mạnh vị ( dạ dày) nóng bệnh tà càng tăng
- Đoản thì chánh khí bất bằng
Đoản phù huyết thoát, đoản trầm trướng đông
- Mạch Hồng dương thạnh âm vong
Thương hơi nóng của đồ ăn rõ phường
- Mạch Vi khí huyết đều thương
Âm dương cùng thoát trị thường không công
- Mạch Khẩn bệnh lạnh nhức dần
Khẩn phù phát tán, khẩn trầm ổn trung
- Mạch hưỡn vinh ( huyết) yếu, vệ ( khí ) sung
Nếu có vị khí bịnh tình được an
- Mạch Khu huyết thoát chẳng yên
Trên mửa ra máu , dưới thì làm băng
- Mạch Huyền đàm ẩm chứa trong
Hoặc là can thạnh, hoặc phòng tì hư
Mạch Cách âm độc có dư
- Huyết vong tinh tẩu dường như suối nguồn
- Mạch Lao ràng buột hỏa trông
Chủ bệnh chất chứa , cứng ,sâu , khí ngừng
- Mạch Nhu tỷ hãi trống không
Cứng gân, nóng cốt, thấp thương nhiệt hàn
- Mạch Nhược âm thạnh truyền lan
Bổ hỏa trong nước để phòng cứu nguy
- Mạch Tán gốc rễ cùng suy
Thấy trông xích bộ tán thì nguy nan
- Mạch Tế hư tổn rõ ràng
Hạp người già cả đàn bà khi sanh
- Mạch Phục bảo bệnh dấy nhanh
Thiệt nóng , thiệt lạnh cấp thành lập phương
- Mạch Động khí huyết thất thường
Chủ về kinh sợ nhức đau hẫy hừng
-Mạch Xúc (súc) nóng lắm lạnh thường
Cuồng ban suyễn háo chứng làm thủy hư
- Mạch Kết chủ bệnh buồn rầu
Hà trừng tích tụ , lo sầu không thong
- Mạch Đợi 4 tạng đã vong
Bịnh nhơn sắp phải lìa trần chớ chơi

Đây nay khái luận đôi lời
Xét suy:
Mà thấu tới trăm tới ngàn

Nói về thuốc bịnh nhân gian
- Bịnh hư mạch Thiệt nên dùng ấm ôm
- Âm chứng dương mạch nan ngôn
- Dương chứng âm mạch thì còn chẳng nguy
- Gồm chứng hình thạnh mạch suy
- Hình suy mạch thạnh sai đi lẽ thường
Chứng trên khó trị vô cùng
Nếu điều nhiếp giỏi tốn công chẳng lành
- Nhơn bình mạch bịnh rành rành
Người xưa thường gọi mạch hình Hành Thi
- Mạch bình nhơn bịnh xét suy
Hình dung ốm yếu nhưng rồi an khang
- Bịnh ngoài mạch khởi phù tràn
Thuốc nên phát tán thì lành chẳng sao
- Bệnh hư mạch nhược an ninh
Bổ âm ích khí ôn kinh chớ nhầm
- Bịnh ngoài mạch khởi trầm trong
Thuốc nên hòa giải thiếu âm hàn tà
- Bịnh trong mạch khởi phù ra
Thuốc nên ôn bổ và gia thâu tàng
- Bịnh trên chứng thuộc phù dương
Xích trầm vô lực hỏa thương dưới rồi
- Bịnh dưới thốn bộ bị hư
Chứng nguyên dương hạ hãm vào phần âm
- Hạ hư thêm hỏa làm đầu
Khí hãm phải nhắc nguyên thần khí lên
- Các bộ chỉ thốn không thương
Phép trị làm ói mửa ra thì lành
- Bổ xích không tuyệt tốt lành
Bồi căn. Cố bảng ắt là bình an
- Con trai thốn thạnh an khang
- Con gái xích thạnh duyên càng đẹp tươi
-Người gí mạch nhược tốt tươi
-Trẻ trai mạch tráng chuẩn hấu trượng phu
-Trẻ thơ khí huyết vi châu
Tám chí là nóng sáu thời lạnh thay
Hồng thiệt hược sác tốt thay
Trầm vi trì phục ắt thân khó lành

Nói qua hổ khẩu tam quan
Xét cho rành rẽ mạch hình trẻ con

Ngón tay trỏ được đưa lên
Trai trái , gái phải lần xem tỏ tường
Phong quan ở đốt dưới cùng
Khí quan đốt giữa trên cùng mạng quan
Xem đường gân máu để bàn
Sắc xanh, sắc đỏ hoặc đường thẳng cong
- Sắc xanh thuộc chứng can phong
- Tía đỏ là nóng, dợt hồng là hư
- Đường gân vượt thấu móng tay
Khó lòng than thuốc chí nguy mạng rồi
- Tam quan gân máu đỏ lùi
Trẻ em thể hiện bịnh tình sắp an

- Đàn bà mạch sác huyết khan
Kỳ kinh nguyệt kém hoặc là không thong
- Bộ xích hòa hoãn thong dong
Ấy là khí huyết an lòng sự vui
- Bộ thốn thạnh quá Huyền, Hồng
Ấy là chỉ số khí dương có thừa
- Nhu, Huyền dứt nối dây tơ
Ấy là chỉ số huyết hư rõ ràng
- Huyền, Trường lo, giận ,sầu tênh
Bịnh hay xây xẩm đau sườn sắc xanh
- Miệng hay ọ ọe ghét tanh
Ấy là kinh nguyệt không chừng không lưu
- Bộ xích Trần, Hoạt có thai
Thai trai tả lớn, gái thì hữu to
- Tả hữu xích bộ đều to
Cu Hồng lưỡng xích sẩy thai lẽ thường
- Mạch thai khẩn sắc: thai thương
3,5 ,7 tháng đề phòng đọa thai
- Tháng 8, 9 hốt lai ( tự nhiên )
Mạch thai đi tế bị thương thai kỳ
Hoặc là bán sản đến nơi
Phải phòng than thuốc dùng khi bịnh tình
- Phù Hồng mạch khỏi lúc sinh
Ắt là khó đẻ thuốc dùng tử âm
- Sắp sanh mạch khởi tế trầm
Ắt là thuộc mạch ly kinh sanh liền
- Sau khi sanh mạch hòa bình
Trầm Vi mà lại sát xương tốt lành
- Phù - Hồng - Cách đến luôn luôn
Cùng là Thiệt - Đại thuốc dùng tư âm
Huyết khô nước thiểu rỏ phân
Hành băng ,trục ứ chớ lâm tuy hào
- Sản hậu huyết khí hư lao
Hoặc công hoặc tán 1 hào chớ sai
Phải bằng mạch lý xét suy
Làm thầy thuốc giỏi tùy nghi công thành
Trăm bệnh lấy mạch làm bằng
Thánh Hiền tự có chuẩn thằng nhiều phương
Một thiên tóm tắt đề cương
Để người hậu học noi theo mà dùng
Bài Ca nghĩa lý chưa cùng
Góp xin các bậc cao minh dạy lời
Noi gương cùng thức thảnh thơi
Chiếu theo bản cũ đôi lời đề Thi
Chữ rằng: Đạo Lớn Lương Y
Ai sau tra cứu xin ghi tâm đồng
Vườn thi Mạch Pháp kể xong
Đầu song trăng dỡn thu phòng thơ say

Mùa thu Hóa Lạc / 22/10/82
Nguyễn Xuân Bình