Vĩnh biệt Hoàng Cầm

[TRUNG]

nhà thơ Hoàng Cầm đã ra đi lúc 9h sáng nay, ngày 6/5/2010, tại bệnh viện Việt Xô. Thế là thi sĩ Hoàng Cầm đã về trời, cầu cho linh hồn ông được siêu thoát ở cõi Thiên Thai.

Lá Diêu Bông

Váy Đình Bảng buông chùng cửa võng
Chị thẩn thơ đi tìm
Đồng chiều
Cuống rạ
Chị bảo
Đứa nào tìm được lá diêu bông
Từ nay ta gọi là chồng

Hai ngày sau em tìm thấy lá
Chị chau mày
Đâu phải lá diêu bông

Mùa đông sau em tìm thấy lá
Chị lắc đầu
trông nắng vãn bên sông

Ngày cưới chị
Em tìm thấy lá
Chị cười xe chỉ ấm trôn kim

Chị ba con
Em tìm thấy lá
Xòe tay phủ mặt chị không nhìn

Từ thuở ấy
Em cầm chiếc lá
đi đầu non cuối bể
Gió quê vi vút gọi
Diêu bông hời…
…ới diêu bông…!

Hoàng Cầm

[TK]

Nguyên Hình Ảo Vọng

Khi lửa khói tàn đêm
dòng sông êm ái
Tôi lại gặp em
tưởng tháng năm dài chững lại
Em vẫn thế… thon cây mềm trái
tóc hong chiều còn óng tuổi mơ xanh
Sao mắt em cứ nhìn mê mải
về một phương trời…
- Có phải đấy phương anh
Có phải sắc đời miên man tơ dệt liễu mành
hay thời gian cũng đa tình đến thế
không muốn trôi trên mặt em diễm lệ
vun vút quay vòng
Em vẫn đợi
Nguyên trinh.
Theo dõi một phương trời…
- Có phải đấy phương anh?
Tôi huyễn tưởng hay em là ảo tưởng
Tôi vu vơ hoa?
Hay em liệng xuống
để sớm nay trao cánh thiếp hồng
- Vâng. Đêm rằm…
Anh có về dự cưới em không?

Hoàng Cầm

[TRUNG]

Hoàng Cầm cùng thời với Vũ Hoàng Chương (1916) và Đinh Hùng (1920), là những nhà thơ nổi tiếng trước kháng chiến.

Ông sinh ngày 22/2/1922, tại làng Phúc Tằng, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang; nguyên quán làng Lạc Thổ, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh. Tên thật là Bùi Tằng Việt (chữ ghép của Phúc Tằng và Việt Yên).

Ông đỗ tú tài năm 1940. Làm thơ từ 8 tuổi. Tác phẩm thành danh của Hoàng Cầm là kịch thơ Hận Nam Quan viết năm 1937, 15 tuổi, khi còn học đệ tứ ở Bắc Ninh (in năm 1942). Hận Nam Quan được đưa vào chương trình giáo dục (vùng quốc gia) trước 1954.

Tháng 2/1956 Hoàng Cầm cùng Lê Đạt chủ trương Giai phẩm mùa xuân.Tháng 9/1956 Hoàng Cầm cùng Nguyễn Hữu Đang chủ trương Nhân văn.

Phong trào Nhân Văn – Giai Phẩm là phong trào có xu hướng chính trị, đòi tự do dân chủ của một số văn nghệ sĩ và trí thức Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, khởi xướng đầu năm 1955 và bị chính thức dập tắt vào tháng 6 năm 1958

Sau đó, hầu hết các văn nghệ sĩ tham gia phong trào Nhân Văn-Giai Phẩm bị đưa đi học tập cải tạo về tư tưởng xã hội chủ nghĩa. Một số bị treo bút một thời gian dài: Lê Đạt, Trần Dần, số khác không tiếp tục con đường sự nghiệp văn chương, thậm chí có người bị giam giữ trong một thời gian dài và tiếp tục bị giám sát trong nhiều năm sau khi mãn tù. Dư luận chung thường gọi đây là "Vụ án Nhân Văn–Giai Phẩm".

Tháng 2 năm 2007, 4 nhà văn thuộc Phong trào Nhân Văn-Giai Phẩm gồm Lê Đạt, Trần Dần, Phùng Quán và Hoàng Cầm được Chủ tịch nước Việt Nam ký quyết định tặng thưởng giải thưởng Nhà nước

Trả lời phỏng vấn đài BBC ngày 22 tháng 02 năm 2007, nhà thơ Hoàng Cầm tỏ ý buồn rằng các bạn cũ như Trần Dần, Phùng Quán, Phùng Cung v.v. đã không còn sống để thấy giải thưởng hôm nay. Theo ông, thực tế là từ năm 1958 đến nay, tức là gần 50 năm, vụ Nhân Văn-Giai Phẩm mới "được giải tỏa", vì trước đó từ thời Đổi Mới, mọi thứ được bắt đầu phục hồi nhưng không công khai . Cùng ngày, khi trả lời phỏng vấn báo điện tử VietnamNet, nhà thơ Lê Đạt nói : "Tôi nghĩ chuyện giải thưởng này như một câu của ông Đỗ Chu (thành viên của Hội đồng Giải thưởng chuyên ngành Văn học) đã phát biểu: “Có thể cho đây là lời xin lỗi của anh em đối với các anh”. Giải thưởng này là cử chỉ đẹp, cho dù là muộn, nhưng muộn còn hơn không."
(st)

[TRUNG]

Lá Diêu bông của Hoàng Cầm là một bài thơ dạng kể chuyện, nó ngắn gọn đến mức tiêu biểu cho sự hàm súc, hàm súc từ hình ảnh đến ngôn từ, khó có thể lược bớt đi một từ nào trong bài thơ của ông.



Câu chuyện có hai nhân vật: Em – tác giả và Chị - đối tượng mối tình thơ ấu của ông. Người ta thường cho rằng bài thơ nói về mối tình đầu đơn phương mộng ảo của người nghệ sỹ tài ba, và người ta đi tìm để biết thêm về cuộc sống tình duyên của hai nguyên mẫu – tác giả và chị Vinh, người ta nói nhiều về chất lãng mạn trong con người và thơ Hoàng Cầm.

Theo tôi, ngoài phần nổi của bài thơ đã là khá đẹp và hấp dẫn, còn có phần chìm, phần hồn và chính là thông điệp của của bài thơ nữa. Cũng giống như người đi tìm trầm hương, cái lõi trầm bên trong mới thực sự quý giá.

Ta hãy quay lại bài thơ và cùng thưởng thức nó.

“Váy Đình Bảng buông chùng cửa võng
Chị thẩn thơ đi tìm
Đồng chiều - cuống rạ”

Chỉ với ba câu, tác giả giới thiệu ngay với chúng ta nhân vật chính: cô thiếu nữ dậy thì mặc váy (con gái Đình bảng từ một tuổi nào đó mới mặc váy), đang vu vơ đi tìm một cái gì đó phi vật thể giữa cuống rạ đồng chiều (có phiên bản chép là thẫn thờ, đúng phải là thẩn thơ, chữ thẫn thờ không hợp với tuổi thơ). Đồng thời tác giả cũng đã tự giới thiệu về mình: một chú nhi đồng. Một người trai mười tám chắc đã tả em nào là hai mắt lá răm, nào đôi môi hồng, nào làn thu thuỷ nét xuân sơn v.v. còn chú bé nhi đồng chắc chắn chưa hề biết về những cái đó, chú chỉ nhìn thấy có mỗi cái váy (chắc vì ngang tầm mắt của chú!).
Tuổi trẻ ngày nay ít người biết cửa võng là gì. Cửa võng là một thứ cửa làm bằng gỗ hoặc vải thêu, nhà giàu thì sơn son thếp vàng, hình chữ ∏, ba bên chạm trổ nhiều hoạ tiết, hoặc ghép thêm những phần tử phụ nhằm tăng thêm sự cầu kỳ của cửa. Cửa võng thường treo trước bàn thờ. Váy buông chùng cửa võng nghĩa là hai thân váy thu sang hai bên rồi buông chùng xuống, có thể Chị chưa hết tuổi lớn nên váy mặc còn tém sang hai bên như cửa võng.

“Chị bảo đứa nào tìm được lá diêu bông
Từ nay ta gọi là chồng”

Chắc hẳn có mấy chú bé nhằng nhẵng bám theo nên chị nói cho qua chuyện. Xin lưu ý chữ “bảo”, không phải chỉ nói mà là bảo, bảo là khi người trên nói với người dưới. Hơn nữa, Chị chỉ gọi là chồng, như một trò chơi đóng giả vợ chồng con cái của trẻ con chứ không như Trần Tiến “Em đố ai tìm được lá diêu bông, xin lấy làm chồng”

“Hai ngày em tìm thấy lá
Chị chau mày đâu phải lá diêu bông”

“Chau mày” không phải vì thằng bé dốt quá, làm gì có lá diêu bông (lá diêu bông là do Hoàng Cầm bịa đặt ra, có thể hiểu là lá của một loài hoa phiêu diêu, không có thực, giống như hạnh phúc ở trên đời này vậy, cũng là một cái gì đó hư ảo), ta sẽ phân tích tiếp xem vì cái gì.

“Mùa đông sau em tìm thấy lá
Chị lắc đầu trông nắng vãn bên sông”

“Lắc đầu’ là một động tác mạnh hơn “chau mày”, cộng thêm động tác nhìn về phía xa xa, như trông đợi một cái gì đó.

“Ngày cưới chị, em tìm thấy lá
Chị cười xe chỉ ấm trôn kim”

Chữ “cười” ở đây cho ta lời giải thích vì sao chị chau mày và lắc đầu ở hai thời điểm trước đó. Nghiã là chị đã đi tìm, đã mong mỏi hạnh phúc lứa đôi, khi làm đám cưới, chị cảm thấy hạnh phúc, mãn nguyện (có bản chép xe chỉ cắm trôn kim hay ấn trôn kim, nghe thô lỗ quá, ấm trôn kim mới đúng, nó nói lên người con gái đã sẵn sàng cho vai trò làm vợ, may vá thêu thùa, giữ gìn mái ấm gia đình).

“Chị ba con em tìm thấy lá
Xoè tay phủ mặt chị không nhìn

Khi đã có ba con, lúc nghe nhắc lại lá diêu bông, Chị có thái độ hoàn toàn thất vọng, không còn muốn nhìn thấy một sự thật phũ phàng: làm gì có hạnh phúc lứa đôi trong cuộc đời chị, cái hạnh phúc mà chị mong mỏi khi nhẩn nhơ đi tìm trong đồng chiều cuống rạ trước đây?


<BLOCKQUOTE>

Từ thuở ấy
Em cầm chiếc lá
Đi đầu non cuối bể

Gió quê vi vút gọi.
Diêu Bông hời...
ới Diêu Bông!</BLOCKQUOTE>


Khổ cuối của bài thơ như một lời kết cho câu chuyện, như láy lại sự kiên trì ngây thơ suốt cả cuộc đời “EM” trong mối tình vô vọng với “CHỊ”, như một lời than cho số phận bất hạnh của người đàn bà nói riêng và kiếp người nói chung!

Bài thơ thoạt tưởng chỉ là kể về câu chuyện tình liêu trai bất thành mà thực ra nó là khúc ca đầy nước mắt khóc cho người mình yêu chứ không phải là than thân trách phận.

Hạnh phúc chỉ là ảo. Người hạnh phúc là người có được cái lá diêu bông huyền ảo suốt cuộc đời mình.

Vì vậy nhiều người yêu thích bài thơ triết lý tìm kiếm hạnh phúc thân phận của Hoàng Cầm hơn nửa thế kỷ qua.
(st)

[TK]

Những cây đại thụ
dần theo nhau đổ xuống
để lại cánh rừng hiu quạnh, xác xơ.

Những cây non, còn chưa kịp dại khờ
đã vàng úa, héo khô, cằn cỗi.

Những nhỡ nhàng vẫn dở dang nguyên lối
còn lạc loài lẫn lộn với bơ vơ.

Ô hô!
Ơ hơ!
Thơ!

[TK]

Lão thi sỹ Hoàng Cầm đang hút thuốc lào trên giường. Lúc này ông đã trên tám mươi, bị ngã nên đi lại rất khó khăn, đa số nằm giường.

[Sponsored content]