Văn hóa và sự biến thái đáng sợ của ngôn ngữ

[TK]

Văn hóa và sự biến thái đáng sợ của ngôn ngữ

<a href="http://vietnamnet.vn/vn/chinh-tri/tuanvietnam/83300/van-hoa-va-su-bien-thai-dang-so-cua-ngon-ngu.html" target=_blank>Bài đăng trên Tuần VietNamNet 3/8/2012 09:39</a>

Có thể nói sự biến thái này như một tiếng chuông báo động về nền văn hoá nước ta đang bị xâm thực, cưỡng dâm một cách vô lối, mất dần bản sắc dân tộc trong ngôn ngữ.

Ngôn ngữ - tiếng nói - phương tiện giao tiếp chủ yếu của con người. Đứng về mặt nào đó ngôn ngữ là một tấm lăng kính phản ảnh khá trung thực hình thái xã hội và văn hóa của con người.

Nhìn vào thực trạng ngôn ngữ trên bình diện là một đối tượng nghiên cứu, và nghe tiếng nói, có thể nhận ra xã hội đó đang ở giai đoạn nào, những hình thái chính trị, kinh tế, văn hóa xã hội của giai đoạn đó ra sao.

"Tử ngữ", "sinh ngữ"...

Thầy tôi, GS Đinh Gia Khánh từng nhấn mạnh ngôn ngữ cũng như một sinh vật có thể sinh ra và mất đi. Chính vì thế nên ngôn ngữ luôn tồn tại hai trạng thái.

Một là tử ngữ (những tiếng mất đi), hai là sinh ngữ (những tiếng phát sinh). Bên cạnh đó ngôn ngữ còn có sự biến thái - hiện trạng biến đổi nhóm ngôn ngữ của nhóm người theo từng nghề nghiệp, tầng lớp xã hội chịu tác động của hoàn cảnh xã hội, quan niệm, trình độ văn hoá giáo dục.

Cuối thế kỉ 19, đầu thế kỉ 20 kinh thành Thăng Long dần dần được đô thị hoá. Tầng lớp quí tộc mới, thương gia hình thành. Phương tiện giao thông hồi đó dành cho tầng lớp này ngoài ngựa, còn có các loại cáng, đểu (một thứ giống như kiệu). Những người phục vụ hai phương tiện này gọi là phu cáng, phu đểu, bị coi là tầng lớp thấp hèn, bị khinh miệt nhất xã hội dạo đó.

Vì quan niệm này nên trong ngôn ngữ dậy con thời này có câu răn dậy "mày không học hành tử tế lớn lên cũng chỉ làm đồ đểu cáng thôi". Lâu dần danh từ chỉ hai nghề này đựơc ghép lại thành một tính từ miệt thị - "đồ đểu cáng".

Hà Nội vốn là thành phố nhiều cây me, cây sấu, khi mùa hè về xuất hiện nhóm thanh, thiếu niên trèo me trèo sấu để hái, lượm hai loại quả này. Thời Pháp thuộc quan niệm những người làm nghề này "trèo me trèo sấu" là hạng cùng đinh, mạt hạng trong xã hội.

Danh từ này lâu dần trở nên duy danh để chỉ những kẻ ăn cắp vặt, lang thang, lưu manh, vô giáo dục, cơ nhỡ chốn Hà Thành - "đồ trèo me trèo sấu"... Dẫn 2 ví dụ về sự chuyển hoá ngữ nghĩa của ngôn ngữ để càng thấy rõ tác động của hoàn cảnh xã hội lớn lao như thế nào trong việc làm thay đổi trạng thái ngôn ngữ.

Bên cạnh sự biến thái đó thì các nhà ngôn ngữ học luôn luôn khẳng định ngôn ngữ Việt Nam là một trong những ngôn ngữ thuộc vào loại có sức sống nhất trên thế giới.

Trải qua mọi thăng trầm, biến động của lịch sử, ngôn ngữ Việt Nam chẳng những không mất đi, bị nghèo nàn, biến dạng mà còn ngày càng phong phú, sinh động vì biết chọn lọc, hoà đồng và du nhập một cách hợp lý mọi loại ngôn ngữ ngoại lai khi du nhập vào nước ta.

Sự biến hoá của tiếng Hán trở thành tiếng Hán Việt nhập vào hệ thống ngôn ngữ tiếng Việt Mường cổ (ngôn ngữ gốc của tiếng Việt), rồi sự du nhập của tiếng Pháp được chuyển hoá vào dòng chảy tiếng Việt là những ví dụ sinh động.

Ngày nay dân tộc ta trong giao tiếp hàng ngày đã sử dụng thành thạo vốn ngôn từ có những từ xuất phát từ tiếng Hán, chiếm đến trên dưới 67% trong ngôn ngữ nước ta. Và hàng loạt ngôn từ có gốc tiếng Pháp đã đựơc Việt hoá một cách tài ba như "xà phòng, tăm, xích, líp, xích lô, ba gác..."

Tất cả sự chuyển hoá đều có qui luật trong ngôn ngữ...

Cuốn "Sát thủ đầu mưng mủ" đã gây nhiều tranh cãi về ngôn ngữ
được sử dụng trong tác phẩm

... Và sự "thoái hóa"

Nhưng đến giai đoạn hiện nay nghe cách nói thường ngày của một số tầng lớp, nhất là giới tuổi trẻ thì có thể nhận ra tình trạng ngôn ngữ nước ta hay nói cụ thể hơn là tiếng Việt của chúng ta đang bị biến thái theo hướng... "thoái hoá".

Có thể nói sự biến thái này như một tiếng chuông báo động về nền văn hoá nước ta đang bị xâm thực, cưỡng dâm một cách vô lối, mất dần bản sắc dân tộc trong ngôn ngữ. Tiếng nói mà cha ông ta dầy công xây dựng và giữ gìn suốt cả chiều dài phát triển của nền văn hoá Việt Nam.

Thực trạng của sự biến thái này ra sao? Chỉ cần nghe qua trong giao tiếp hàng ngày đã thấy.

Một ông/ bà ở thành phố hay ngoại đô, cả đời không biết một chút tiếng Anh nào nhưng gặp nhau là phụt ra câu chào như người Mỹ: Hê lô! Để biểu hiện sự ưng thuận sau khi bàn bạc một công việc gì đấy bất kể trong lĩnh vực nào, người ta cũng hạ một câu "ô kê", hoặc "ô kê nhé". "Ô kê đi", "ô kê ạ"...

Một đứa trẻ lên ba tuổi tập nói khi ra về chào ông bà nội, ngoại, cũng đựơc bố mẹ nhắc: Con "bai" ông bà đi! Và đứa trẻ như một con vẹt bập bẹ: "Bai bai ông. Bai bai bà".

Trong quán bia nơi ngôn ngữ được thả phanh, sự biến thái này càng được gia tăng đến ghê gớm. Các bia sĩ nói với nhau: Hết tiền thì anh em mình phải ju ven tút đấy. Còn tớ, uống thế thôi, không tớ lại "ác dê nôn xong li véc phun" một trận thì mệt lắm!

Trong lớp học, học sinh thì thào với nhau khi thầy giáo vắng mặt: Thầy đi đâu mà "đầu lâu" thế. Đã vậy thì bọn mình cứ "thoải con gà mái" đi.

Giới trẻ không chỉ đàm thoại với nhau bằng thức thứ ngôn ngữ biến dạng, bất chấp tất cả qui luật của ngôn ngữ, mà còn đua nhau biến tấu, trình diễn, xem đó như một thứ mốt thời thượng.

Tệ hại hơn, thứ ngôn ngữ "ma muội" cần lên án này lại còn được Nhà xuất bản Mỹ Thuật thuộc ngành văn hoá sưu tầm, tập hợp trong một cuốn sách mang tên "Sát thủ đầu mưng mủ", nhân vụ án về tên sát nhân ngàn lần đáng lên án Lê Văn Luyện, khi sát hại cả một gia đình lương thiện.

Trong "tác phẩm" khủng khiếp này các "nhà văn hoá" đã liều lĩnh đưa ra những mẫu câu đáng sợ như "tự nhiên như cô tiên"," ngất ngây con gà tây", "tào lao bí đao", "đã xấu lại còn xa"...

Sự biến thái, phá vỡ mọi qui luật của ngôn ngữ này càng có đất tung hoành dụng võ hơn trong các tin nhắn, trong chát, trong thư điện tử của lứa trẻ.

Tôi tình cờ biết được một số từ vựng của kiểu nhắn tin trao đổi cho nhau giữa các bạn trẻ. Xin đưa ra đây 1số trong hàng trăm, nghìn từ vựng các bạn trẻ đã sử dụng, mà nếu tình cờ chúng ta đọc được thì cũng chịu, không hiểu nổi nếu không nắm được loại từ điển quái dị này.

Oki được hiểu là đồng ý. Li là chào. Del là sửa bỏ, gạt đi. Ngơi là ngăn lại. Humni là hôm nay. Iu là yêu. No table là không bàn...

Xin được trích một câu nhắn tin của bạn trẻ khi sử dụng loại ngôn ngữ đặc chủng này: Tối này go uot nhé. Nếu OK thì phone cho tui. Đồn có địch, no table!

Tạm dịch: Tối này đi nhé. Nếu được thì gọi điện cho tôi. Nhà đang có khách. Không bàn tiếp...

Đó là chưa kể việc ưa nói tục, nói trống không theo kiểu ngoại ngữ càng làm cho sự biến thái ngôn ngữ phát triển theo chiều hướng đáng ngại.

Nguyên nhân của sự biến thái đáng sợ

Hơn 20 năm nay Việt Nam bước vào giai đoạn mở cửa trong mọi lĩnh vực từ kinh tế đến văn hoá. Nếu trong thời kì bao cấp dân ta chỉ được tiếp xúc với văn hoá cộng đồng các nứơc XHCN trong đó chủ yếu là văn hoá Liên xô, Trung Quốc.

Ngoại ngữ được học trong trường từ hệ phổ thổng đến đại học là Trung văn, Nga văn, đến giai đoạn này, văn hoá thế giới tràn ngập vào nước ta, trong đó với thế mạnh tiếng Anh là ngôn ngữ đựơc sử dụng phổ cập trong giao tiếp và trong nhiều lĩnh vực toàn cầu, đã dần dần có vị trí quan trọng. Điều này cắt nghĩa vì sao tiếng Anh lại có ảnh hưởng mạng mẽ ở nước ta cả mặt tốt lẫn mặt chưa tốt như vậy .

Thời bao cấp việc có một điện thoại để bàn ở gia đình được qui định từ cấp vụ trở lên, thì nay chẳng những điện thoại để bàn đã trở thành phương tiện thông dụng cho mỗi gia đình Việt Nam mà cùng với sự phát triển nhẩy vọt của công nghệ thông tin , người Việt cũng tiến nhanh, từ chỗ dùng máy nhắn tin đến điện thoại di động.

Bên cạnh đó máy tính để bàn, máy tính xách tay cũng dần dần trở nên thông dụng cho hầu hết gia đình và cho đa số dân chúng, nhất là giới trẻ... Điện thoại di động, máy tính kèm theo hàng loạt những ứng dụng của các phương tiện công nghệ thông tin như nhắn tin, chát, trò chơi điện tử... đã trở thành thông dụng đựơc ngưòi Việt, đặc biệt giới trẻ ưa thích.

Một trong những ứng dụng quan trọng ra đời là nhắn tin tất phải có một công nghệ kèm theo. Làm sao trong khoảng thời gian ngắn chuyển tải được lượng thông tin cần thiết đến ngưòi nhận là một yêu cầu.

Đây chính là cơ sở để tạo ra số từ vựng "nhắn tin" cũng đồng thời sinh ra sự biến thái của ngôn ngữ giao tiếp của giới trẻ. Sự chế biến vô tội vạ cách viết trong nhắn tin cộng với sự sùng tiếng Anh coi đó như một kiểu chơi, khẳng định giá trị con người đã thêm một lần làm gia tăng biến thái ngôn ngữ.

Ở bài viết này, tôi chưa nói nhiều đến sự ưa nói tục của giới trẻ như một mốt sành điệu. Mà chỉ xin nói đến ảnh hưởng của lối nói trống không, cụt lủn không chỉ trong nhắn tin mà còn trong giao tiếp hàng ngày của giới trẻ.

Ở một số tiếng nước ngoài, ngữ điệu trong giọng nói khi dùng đại từ nhân xưng khẳng định thái độ tình cảm và cả thứ bậc xưng hô, khác hẳn đại từ nhân xưng đa dạng của tiếng Việt. Ở chỗ nó có đầy đủ các thang bậc từ ông bà, bố mẹ, cô dì, chú bác..., đến cả những đại từ nói lên sự khinh miệt hay tôn kính, gần gụi hay xa lạ.

Đáng tiếc các bạn trẻ ít nhiều biết ngoại ngữ lại bị ảnh hưởng lỗi diễn đạt "vô nhân xưng" này nên thường đổ đồng "cá mè một lứa" trong giao tiếp thường nhật.

Trong sự mở cửa chấp nhận sự hoà đồng thì bên cạnh những cái hay, cái tốt của các trào lưu văn hoá trên thế giới chúng ta cũng phải đối đầu với những gì độc hại, những gì không phù hợp với truyền thống, tập tục tính cách của dân tộc ta.

Ảnh minh họa

Bên cạnh đó ngành giáo dục dường như còn có lỗ hổng rất lớn trong việc dạy người. Nặng về dạy chữ, mà quên đi việc giáo dục truyền thống, lịch sử, nhân cách, đạo đức làm người...

Các quan niệm sai trái về giá trị con người cũng vì thế lan toả. Phải chăng đây cũng là nguyên nhân sâu sa tạo ra sự biến thái đáng sợ của ngôn ngữ?

Cách đây gần một thế kỉ, chí sĩ Phạm Quỳnh đã có câu nói nổi tiếng, đại ý: Truyện Kiều còn thì tiếng Việt còn. Tiếng Việt còn thì nước Việt tồn tại.

Sự biến thái về ngôn ngữ đáng lo hiện nay chứng tỏ các nhà quản lý chưa biết khơi gợi niềm tự hào về tiếng Việt, bảo tồn vốn quí báu của ngôn ngữ dân tộc. Sự chế biến vô tội vạ tiếng Việt như hiện nay đâu chỉ thuần tuý ở sự băng hoại trong ngôn ngữ mà nó còn là sự băng hoại trong lối sống của một tỉ lệ không nhỏ người Việt trẻ.

Đáng buồn thay, trong sự tác động để làm biến thái tiếng Việt có tác động không nhỏ của các nhà làm văn hoá. Ngoài trường hợp Nhà XB Mỹ thuật cho ra ấn phẩm "Sát thủ đầu mưng mủ", thì gần đây việc không ít ngưòi cổ vũ cho thứ thơ viết và nghĩ lai căng, rập theo cách viết và lối tư duy nước ngoài của đôi ba nhà thơ thạo ngoại ngữ cũng là sự góp phần... không nhỏ.

Đáng ra nhà thơ hơn ai hết phải làm cho ngôn ngữ dân tộc ngày càng trong sáng hơn, dân tộc hơn. Vậy mà...

Tôi nhớ trong tiểu luận "Hawthorne và tiểu thuyết Rêu trên nhà mục sư", nhà văn Mỹ nổi tiếng Herman Melville tác giả hai tiểu thuyết lừng danh thế giới "Typee"," Omoo" người cùng thời với Whitman, tác giả tập thơ Lá cỏ, khuyên các nhà văn, nhà thơ Mỹ không nên viết như một người Anh, người Pháp.

Ông khẳng định "các nhà văn chúng ta là nhà văn Mỹ... Thất bại trong việc sáng tạo ra cái độc đáo vẫn tốt hơn là thành công trong việc bắt chước"

Vậy mà những câu thơ loằng ngoằng, bất chấp ngữ điệu, ngôn từ nhịp điệu của tiếng Việt, cách nghĩ của dân tộc ta đã từng sáng bừng trong những trang viết của Nguyễn Du, Nguyễn Trãi, Hồ Xuân Hương, Nguyễn Bính... lại được ca ngợi, tán thưởng... thì trách chi các cháu thanh, thiếu niên không từ tấm gương mờ đó mà làm hỏng tiếng Việt thân yêu bằng những trò ảo thuật bậy bạ trong ngôn ngữ của họ.

--------------------

(Nguồn: Blog Lê Thiếu Nhơn. Tuần Việt Nam biên tập, đặt lại tít, và các tiêu đề nhỏ)

Nguyễn Hiếu

TK thêm:

Ngôn ngữ còn là phương tiện lưu trữ, truyền tải kiến thức, suy nghĩ. Vì vậy, nếu ngôn ngữ hỏng thì ý thức và tư duy cũng hỏng theo.

[dangphuong]

Bài viết này hơi lạ vì hình như "ngôn ngữ" khác với "sinh ngữ". Ngòai ra dùng chữ "tử ngữ" là một cưỡng ép quá rõ ràng.
Đã gọi là sinh ngữ thì tất nhiên nó phải có đặc tính là biến đổi. Sự biến đổi này có tồn tại được hay không là do cộng đồng quanh nó có chấp nhận hay không?
dp