Bài thơ say hiếm hoi của tác giả Chùa Đàn

[vânsơn]

GIỮA NGỰC NGUYỄN TUÂN CÓ LÝ BẠCH

Đọc bài thơ Say hiếm hoi của tác giả Chùa Đàn

TIÊU LANG - TÔ KIỀU NGÂN

Đời văn Nguyễn Tuân nổi tiếng là nhờ các tập tùy bút và bút ký. Ông rất
ít viết tiểu thuyết, nhất là không thấy ông làm thơ. Gần đây, có vài tờ
báo Việt ngữ tại hải ngoại đăng lại một bài thơ ký tên Nguyễn Tuân làm
từ năm 1931, cách đây đã hơn 70 năm.

Nguyễn Tuân

Điều đó làm nhiều người ngạc nhiên, vừa thú vị, vừa thắc mắc không hiểu
có đúng là thơ của Nguyễn Tuân không vì xưa nay không ai thấy thơ ông
đăng báo hay in thành tập. Giới phê bình văn học cũng không thấy ai nói
chuyện Nguyễn Tuân làm thơ. Hoặc giả trước đây ông có làm thơ nhưng vì
thấy mặt mạnh của mình là văn xuôi nên bỏ thơ mà viết tùy bút chăng?
Người ta thường nhận xét là: lúc mới lớn nhiều người làm thơ, đến tuổi
trung niên họ viết văn và về già, họ viết kịch. “Vậy, ai đã khoái văn
chương, khi mới lớn biết yêu đương mà không làm đôi ba bài, hay đôi ba
tập, để ghi lại những rung động đầu đời”. Nguyễn Tuân có làm thơ cũng
là chuyện thường tình. Ta hãy đọc bài thơ “Say” của ông sau đây:

<blockquote>

SAY
Hạnh hoa thôn đã đây rồi,
Chơi đi cho thỏa một đời thông minh,
Nợ men gấp mấy nợ tình,
Cõi trần ướm hỏi Lưu Linh mấy chàng?
Hưng trung hữu Lý Bạch,
Đã say sưa mặc quách thế nhân cười.
Mượn màu men giả dạng làng chơi,
Cơn chuếnh choáng coi ra trời đất nhỏ.
Ai muốn lấp sầu thiên vạn cổ,
Cùng ta hãy cạn một hồ đầy.
Doành nước mây, một tớ một thầy,
Vành gió bụi, ai tỉnh? Ai say? Ai ngất ngưởng?
Đảo phá sầu thành thi thị tướng,
Trường truy cùng tặc tửu vi binh,
Rượu ngà say quên lẫn cả mình,
Khi túy lúy thoát hình ngoài cõi tục.
Mặc ai đàm tiếu ai trong đục,
Tỉnh mà cho cho nhọc chẳng khề khà,
Nợ nần gỡ mãi không ra.

</blockquote>
Hóa ra đây là một bài Hát nói, tờ báo hải ngoại đăng lại đã quên không
đề là Hát nói, cũng không ghi “Mưỡu đầu” nơi chỗ mới vào bài, hai câu
thơ chữ Hán nằm giữa bài cũng không in chữ xiên kèm thêm chữ Hán có
đóng dấu ngoặc kép ở đầu và cuối như xưa nay người ta vẫn in như thế.
Do vậy mà nhiều bạn trẻ không rành ca trù cho đây là một bài thơ.
Nguyễn Tuân không làm thơ mới như Huy Cận, Xuân Diệu mà làm Hát nói,
một lối thơ hợp thể, sáng tạo độc đáo của Việt Nam ta, gồm những câu
bốn chữ, năm chữ, sáu chữ, bảy chữ, tám chữ hợp lại, vừa lục bát xen
lẫn với thất ngôn, vừa thơ Việt Nam lẫn thơ chữ Hán.
Rất tiếc là
chúng ta không được đọc những bài thơ tình đầu đời của ông vì bài văn
vần hiếm hoi còn lại của ông lại là một bài ca trù tán dương thú uống
rượu. “Nợ men gấp mấy nợ tình”, thứ nợ ấy gỡ mãi không ra, nợ nhưng
đương sự lại sẵn sàng rước lấy nợ vì đó là cái cách để ông “đảo phá sầu
thành” rong chơi và tìm quên. Nguyễn Tuân làm Hát nói vì ông rất mê hát
cô đầu. Nghe hát và uống rượu là hai thú vui thường đi đôi của những
người mà Nguyễn Tuân cho là người “thông minh”: “chơi đi cho thỏa một
đời thông minh”, nhất là những người thuộc giới làm nghệ thuật. Sinh
thời, lúc còn trẻ, ở Hà Nội, Nguyễn Tuân thường cùng Vi Huyền Đắc, Trần
Trọng Kim, Thế Lữ, Lê Đại Thanh… đi hát Ả đào tại các xóm cô đầu Khâm
Thiên, Vạn Thái. Ông “tự bạch” trong các tập tùy bút của mình rằng đã
có lúc ông “ăn dầm, nằm dề” hàng tháng tại các nhà hát cô đầu, tối nào
cũng đập trống, nghe ca và say túy lúy. Kịch tác gia Vi Huyền Đắc lúc
còn sống ở Sài Gòn kể rằng: “Đi hát với Nguyễn Tuân tốn lắm! Ngoài tiền
chi cho chầu hát còn phải bồi thường cho gia chủ những ly chén do
Nguyễn Tuân trong cơn cao hứng, say sưa đã đập vỡ”. Do gắn bó, nặng nợ
với rượu, thơ, âm nhạc như vậy mà họ Nguyễn đã có được một "Chùa Đàn"
tuyệt tác, trong đó tiếng hát của cô Tơ, tiếng đàn Bá Nhỡ và ánh lửa
lung linh của ngọn đuốc soi sáng “tửu phần” tưởng như còn đọng lại, còn
vang ngân, còn lấp lánh mãi trong tâm hồn những ai đồng điệu.
Nguyễn Tuân đã đem Lý Bạch vào giữa ngực mình (Hưng trung hữu Lý Bạch).
Đầu là nơi tôn quý nhất vì sản sinh ra trí tuệ. Ngực là nơi chứa đựng
tim phổi, nơi ngự trị của cái tâm, là cõi lòng, cõi lòng của Nguyễn
Tuân từng ôm ấp hình ảnh Thi Tiên, tửu tiên Lý Bạch. Ông đã thẳng thắn
bày tỏ lòng hâm mộ của mình với tác giả “Tương tiếu tửu”. Qua bài
“Say”, ta thấy Nguyễn Tuân, ở vài chỗ, nhắc lại lời Lý Bạch và khẳng
định rằng rượu và thơ có thể làm quên sầu. Muốn phá đổ thành sầu phải
mượn thơ làm vị tướng mà rượu là binh lính; tướng chỉ huy quân binh mới
hòng truy đuổi được tên giặc sầu.

Đảo phá sầu thành thi thị tướng
Trường truy cùng tặc tửu vi binh

Nhà văn Nguyễn Tuân với nhạc sĩ Văn Cao.

Nhưng nói chỉ để mà nói chứ nỗi sầu, hàng vạn nỗi sầu, đâu dễ nguôi
ngoa! "Sầu đong càng lắc càng đầy" (Nguyễn Du). Nếu chỉ một trận mà dẹp
được thì Lý Bạch đã không nói là “Ngỡ dìm nỗi sầu vào rượu, không hay
càng uống lại càng sầu”. Thành sầu không dễ phá đổ, may ra chỉ tạm quên
trong phút chốc mà thôi.
Người hay thơ cũng lắm, hay rượu cũng
khá nhiều, tại sao Nguyễn Tuân không ôm ai mà lại chọn Lý Bạch đặt vào
giữa ngực mình? Dễ hiểu là vì hai người có những điểm giống nhau về tài
năng, về sở thích, về tính khí. Lý Bạch lãng mạn mà ngang tàng, học múa
kiếm trước khi làm thơ, nổi tiếng là thi tiên, thi tửu, khi say rồi thì
vua chúa, hiền thánh cũng chẳng coi ra gì:

…Thiên tử hô lai bất thướng thuyền
Tự xưng thần thị tửu trung tiên
(thơ Đỗ Phủ viết về Lý Bạch)
Dịch:
Vua gọi lên thuyền không chịu đến
Tự xưng thần chính tửu tiên đây

Vua vời Lý vào triều thảo chiếu biểu trong lúc Lý uống say ngủ vùi nơi
quán rượu phải sai quân sĩ ra quán khiêng ông về. Giữa triều đình, Lý
bắt Cao Lực Sĩ cởi giày cho mình, vua không nói gì vì ngại Lý bất bình
mà không chịu làm thơ. Đến nửa đời, Lý theo Vĩnh Vương Lân chống lại
triều đình khiến phải bị bắt, may không bị giết mà chỉ bị đày tới đất
Dạ Lang.
Xét về Nguyễn Tuân, ta thấy ông là ngôi sao trên văn đàn
thời trước 45 cũng như về sau này, văn chương ông cũng bộc lộ tính khí
ngang tàng, khinh thế, ngạo vật. Ông lại sành sỏi thú ăn chơi, nổi
tiếng là người phong lưu rất mực. Uống rượu, thưởng trà và viết về trà,
rượu tưởng không ai viết hay bằng Nguyễn Tuân. Nguyễn còn một điểm
giống Lý Bạch là “thèm đi”. Lý Bạch thích ngao du đây đó. Các nước Tề,
Lỗ, Tống, Lương nơi nào có cảnh đẹp là ông tìm tới, từ những nơi này
xuống miền Giang Nam lênh đênh hơn 10 năm trời không nhất định ở một
chỗ nào. Nguyễn Tuân cũng ưa xê dịch, lúc trẻ ông cũng từng đi Hương
Cảng để đóng phim, sau này, vừa công tác lại vừa du lịch qua các nước
xã hội chủ nghĩa, ở trong nước thì ông luôn xuôi ngược khắp nơi để viết
bút ký. Ông từng ao ước chiếc va–ly giang hồ của ông dán đầy nhãn hiệu
của các con tàu lênh đênh trên các đại dương, các thương hiệu của các
khách sạn, bến cảng toàn thế giới. Chỉ chừng ấy điểm giống nhau đủ đưa
đến hợp nhau, phương chi còn thơ, rượu và một thành sầu vạn cổ mà đa số
văn nhân, thi sĩ muốn đánh đổ mãi bằng men rượu mà không được.
Nếu ta bắt gặp trong bài “Say” của Nguyễn Tuân có đôi ý, đôi câu giống
thơ rượu của Lý Bạch thì đó cũng là điều dễ hiểu vì họ Nguyễn đã chẳng
từng nói là “giữa ngực mình có Lý Bạch” đó sao.

ST