Thử "mổ xẻ" một bài thơ

[TiCa]

Lời dẫn:
TiCa từng mổ xẻ nhiều bài thơ, thường thì qua email hoặc PM ở diễn đàn. Trường hợp dưới đây là ngoại lệ.

Nội dung của bài viết này nguyên là PM giửa TiCa và nhà thơ ChutBeo, thế nhưng ông cụ tự ý mang PM của hai đối tác post ở diễn đàn, chẳng cần hỏi ý kiến người có quan hệ. Trên nguyên tắc thì không đúng. Thế nhưng, nếu nhìn về góc cạnh nghệ thuật, đó cũng là điều tốt. Bởi vì những gì TC viết dẫu có mích lòng, nhưng chỉ kẻ có tật mới giật mình mà thôi. Chính vì vậy TiCa chép lại cái post công khai ấy, mang về đây san sẻ cùng mọi người. Cho đến hôm nay Oct 7. 2016, trong topic của ChutBeo có 133 bài, và trên 19 ngàn lần đọc cùng với cả khối lần được "Thanks" (của cùng một thành viên). Chín người mười ý có khác. Phó bản của bài thơ do TiCa viết, vẫn giữ ý của nguyên tác. Ngoài ra TiCa có kèm theo lời phân giải. Tiếc rằng, sau bốn năm, hôm nay ghé lại, ChutBeo vẫn cùng một phong thái thơ như cũ.

Ngoài ChutBeo ra, TiCa cũng có điểm mặt nhà thơ hongky. Rất may tất cả những PM không hề phổ biến ra. BQT của diễn đàn lúc bấy giờ, đồng ý để TC xóa một số bài quá rác rưỡi của hongky, kể cả ban nick ấy hoặc cả IP vẫn được. Thế nhưng nghĩ đến làm thơ là thú vui duy nhất, thành thử chẳng ban làm gì. Chưa hết, tuy thơ có khó nuốt đến đâu, TC vẫn đọc kỹ. Có như vậy mới tiện theo dõi tình trạng thần kinh của họ. NTS còn lâu mới có thể chung xuồng.

feb 21, 2012
Mỗi người đều có những suy nghĩ khác biệt khi viết ra một bài thơ nào đó để tượng trưng theo sự hiểu biết riêng tư của mình. Chẳng hạn như bài thơ Khói Đêm này của CB. Như bạn Tica đã phân tách rõ rệt theo sự khám sét của bạn thì cho là bài thơ Khói Đêm của CB chỉ là một bài vè và là "hề" không đáng đặt lên diễn đàn. Sau đây CB xin mạn phép post lên những ý kiến phân tích của bạn Tica về bài "vè" Khói Đêm cho các bạn và chính CB cũng được học hỏi thêm nhé.


Khói đêm

Khói đêm nương gót hài bên cửa
Nhẹ nhàng cây hóng gió đong đưa
Một ngày hao hút đong quá nửa
Kỷ niệm êm đềm dìu rèm thưa

Chân cầu thoi thóp bóng trăng vữa
Dập dìu lãng đãng từng hạt mưa
Trong tâm thơ lỡ nhận lời hứa
Hơi thở bẽn lẽn níu thân thừa

Màu đời lai vãng trên ghế dựa
Hời hợt miễn cưỡng để lưng tựa
Khói đêm đang pha sầu bên cửa
Liễu già dịu dàng viền song xưa

ChutBeo

Sương khuya (phó bản)

Sương khuya vương nhẹ gót hài
Nhành cây gió thoảng, u hoài đong đưa
Ngày dài hun hút qua chưa ?
Xiết bao kỷ niềm - rèm thưa êm đềm

Bên cầu, rơi rụng trăng đêm
Dịu dàng lãng đãng, nhung mềm hạt mưa
Ai người còn nhớ thệ xưa ?
Ngượng ngùng hơi thở vẫn thừa dáng yêu

Bạc màu - ghế cũ liêu xiêu
Chông chênh hoang phế, dáng chiều nhẹ trôi
Sương sa buồn thấm bờ môi
Màn đêm buông phủ, liễu sầu bên song

(do TiCa phóng bút sửa lại)

Sau đây không phải là lời bình thơ. Mà chỉ là cái phân tích tường tận mà thôi.

“Khói đêm ”, từ rất hay nhưng nếu đọc hết toàn bài của CB thì sương đêm có vẻ buồn hơn. Bằng chứng Google sẽ thấy khói đêm chừng 16k mà “Sương đêm” có đến ngoài nửa triệu lần dùng.

Cái hình tượng về đêm khuya, với tiếng gót chân, gió là đà đong đưa cành lá trong hai câu đầu được TC sắp xếp lại.

"Hao hút", không ổn không dùng trong thơ. Nhưng nếu nói hanh hao và hun hút – TC dùng cái gạch nối hao_hút thì nó là cái cụm từ mới đúng nghĩa được. Thông thương ngươi câm bút cân nhắt rất kỷ khi dùng: hút hút hay thăm thẳm để diễn đạt cái thời gian hay không gian lê thê.

Thơ không phải làm công việc cân đo cho chính xác. Như vậy mới gợi cho người đọc cái cảm giác là người viết tôn trọng trí tưởng
tượng của kẻ đọc. “Đong quá nửa” không thể dùng được trong thi ca.

“Kỷ niêm êm đềm” quá chuẩn nhưng đó là cái cảm nhận, là cái trừu tượng. Không phải là cái vật thể để mà sờ mó được. Nếu tự đặt câu hỏi: Cái gì “dìu rèm thưa” – câu trả lời …là bốn từ trước đó. Như vậy cái câu trở thành nghô nghê vô nghĩa. Nhưng nếu ta ngắt nó ra làm hai ý khác nhau. Thêm vào đó dấu phẩy thì lại khác rồi.

“Chân cầu thoi thóp” muốn diễn tả cài gì đây ? Cá chết ngộp dưới chân cầu bởi vì nước xà hai, nước mặn đó à ! Không ổn và chẳng có một chút thi vị gì hết.

“bóng trăng vữa” “vữa” chỉ dùng khi trộn hồ xây nhà hay chuyện cơm nước mà thôi. Không mấy ai thành công khi dùng nó để diễn đạt trăng tàn đâu!

“Dập dìu lãng đãng” Một đàng là nhộn nhịp mà lại lưa thưa. Trời đất ! Đứng riêng thì các từ này thật là hay, nhưng ghép chung thì lại là mâu thuẩn bởi hai cái ý thì trái ngược. Giống như bảo “Cuồng phong thổi êm ả” là chết rồi! Ghép từ với nhau như TC vừa thí dụ là hình như có vấn đề rồi đó!

“Trong tâm thơ lỡ nhận lời hứa” Câu này phải hiểu như thế nào ? “Trong tâm thơ” – là trong cái lá tâm thơ đó à ? Trong cái lá tâm thơ đó “lỡ nhận lời hứa” Chắc tác giả không nghĩ như vậy rồi.

Hay là hiểu cách khác. Trong thâm tâm, khi mà hồn thơ lai láng thì đã lỡ hứa rồi ? “Thơ” trong câu trên đứng là làm chủ từ cho động từ “nhận” Tóm lại giải thích theo văn xuôi cũng không được.

“Hơi thở bẽn lẽn níu thân thừa” Tĩnh từ bẽn lẽn không thể đi với hơi thở được. “níu thân thừa” thật là hỏng bét. Thông minh như TC phải đoán thôi. Không thể diễn dịch qua cái cách dùng từ đó. Cho nên TC đành phải viết theo hình thức câu hỏi. “Ai người còn nhớ thệ xưa ?” Người nào vậy kìa ? Câu trả lời là: “Ngượng ngùng hơi thở vẫn thừa dáng yêu” Một cái tình cảm e ấp nhưng không kém phần tình tứ. Khung cảnh hữu tình, có trăng, có mưa rơi lất phất - còn nhẹ hơn mưa phùn trời Hà Nội nữa. TC nghĩ đó mới chính là ý CB muốn diễn tả qua khổ thơ ấy.

“Màu đời lai vãng trên ghế dựa”. Ý là gì kìa? Văn xuôi và văn vần đều không ổn. Nhưng cái ý thì rất rõ ràng. Vết hằn, dấu tích của thời gian. Trong thi ca không ai nói như vậy.
“Hời hợt miễn cưỡng để lưng tựa”  Hai chữ đầu “Hời hợt” chưỡi lộn với bốn từ sau. Ghế là đồ vật mà hời hợt thì không thể dùng để diễn tả đồ vật. Quê mùa hết sức chỉ giống bài tập làm văn hồi lớp năm - tả chiếc ghế dựa mà thôi.

“Khói đêm đang pha sầu bên cửa”
Số thi sĩ có thể dùng nhân cách hóa như thế này. Có lẽ chỉ đếm trên đầu ngón tay mà thôi. Nhưng nó phải có cái hợp với những câu khác để toàn bài có cùng cái thể điệu “kiêu kỳ” chơi chữ riêng của nó. Còn không thì như trên mặc áo dài, dưới bận quần xà lõn đó! Tuy nhiên người đọc có thể mườn tượng ra được tác giả muốn nói gì.

“Liễu già dịu dàng viền song xưa” Liễu tượng trưng cho phái yếu. Mà phái yếu tối kỵ chữ già. Vậy mà có thể ghép hai từ liền với nhau thì e rằng trên đời này ngoài CB ra không ai dám viết như vậy. Chưa kể …đã già rồi mà còn có thể *“dịu dàng” *.Thật không thể tưởng tượng ra. Nài hoa ép liễu, người ta nói với nghĩa bóng. Đàng này “viền” được khung cửa. Quả là kỳ tích rồi đó.

Làm thơ ngoài trừ cho chính mình. Một khi mang ra post nơi DĐ thì phải nghĩ đến cái cảm nhận của người đọc.

Âm luật
Nói về âm luật. Điều tối kỵ trong âm luật của thơ là làm như CB xưa nay vẫn cố công làm. Topic thơ với vần ơi …v.v. Đó là chuyện hài hước diễu cợt. Bởi cho dù Lý Bạch, Tô Đông Pha, Đỗ phủ có sống lại. Bát vận đồng âm chỉ có danh sư, ý tưởng hay mới chuộng. Một khi CB làm bài thơ không định luật, tất cả vận cuối cùng giống nhau. Không ai có thể làm được cho thật êm tai. Đó là vè …chứ không là thơ.

Trong bốn câu, ba vần là cách êm tai nhất. Nhưng triệt để tránh nếu không nói là cấm thêm một câu nữa cùng vần. Cho dù khác luật bằng trắc. Nhưng cùng thanh là đã tạo cho khổ thơ buồn tẻ không giống ai.

Toàn bộ từ vận CB dùng trong bài thơ “Khói đêm” trong 3 khổ thơ như sau:
1. Cửa, đưa, nửa, thưa
2. Vữa, mưa, hứa, thừa
3. Dựa, tựa, cửa, xưa

Chính vì vậy mà bài thơ của CB hầu như có tính cách hề trong đó. Bởi vì từ cổ chí kim họ dùng cách viết như vậy để châm biếm nhau thôi. Chỉ đổi cái dấu sắc ra huyền, không dấu ra dấu nặng mà bảo là êm tai khì không ổn.

Thơ có trước âm luật. Luật thơ là để dìu dắt cho những người tập tễnh làm thơ. Cái tiết tấu, cái âm nhạc trong thơ mới là cái chính. Một khi đọc phải ngượng miệng, tai nghe không xui tai. Lúc bấy giờ người ta kiểm tra lại – 100% bài thơ đó sái luật gieo vần.


QD và những anh em khác không ngại bàn luận chuyện thơ phú với TC. Còn nhờ sửa bài dùm nữa. TC cũng vậy, may mắn còn một vị thầy còn sống GS LTV để trao đổi thi phú với thầy.

Ông Ngoại TC (thi sĩ) đã vãn phần. Thầy giáo cũ – cố thi sĩ Vũ Hoàng Chương qua đời năm 76. Ngoài nhóm bạn bè trên 60. TC học hỏi rất nhiều ở thế hệ trẻ nữa đó. Nhất là thơ Đường luật của Đông Hòa chẳng hạng.

Thân chào!
TiCa
2.22.12