Hồi Ký Viết Dưới Hầm 11

[dangphuong]

11

Thưa quý vị, trên hết cả mọi thứ trên đời, điều tốt
nhất là không làm gì hết. Ngồi khoanh tay một chỗ và trầm tư mặc tưởng.
Vậy thì hoan hô cuộc đời dưới hầm! Mặc dù tôi có nói rằng tôi ghen với
con người bình thường cho đến tận xương tủy, nhưng khi trông thấy cái
tình cảm của hắn thì tôi lại từ chối không muốn là con người bình thường
chút nào (dù là vẫn không ngớt ghen với hắn). Ít ra ở đó ta có thể …
Ờ, mà tôi lại nói dối nữa rồi. Tôi nói dối, bởi tôi biết rõ như hai với
hai là bốn, rằng không phải cuộc đời dưới hầm tốt hơn, mà là một cái
gì khác hẳn mà tôi đang khao khát nhưng không thể tìm thấy. Tiên sư cái
cuộc đời dưới hầm!

Giá tôi tin được ít nhất vào một câu tôi viết đây! Thưa quý vị, tôi
thề là tôi không tin được đến một chữ nhỏ! Hay nói đúng hơn: tôi có tin
nhưng đồng thời tôi cảm thấy, tôi nghi ngờ - không hiểu tại sao - rằng
tôi nói dối như cuội.

- Nếu vậy thì tại sao anh lại viết tất cả những cái đấy ra làm gì? - Chắc chắn quý vị sẽ hỏi tôi như thế.

- Nhưng quý vị sẽ tính sao nếu tôi giam quý vị dưới hầm suốt bốn
mươi năm trời, không làm gì hết, rồi bốn mươi năm sau tôi tới thăm quý
vị xem quý vị đã tới cái tình trạng nào rồi? Có thể nào để cho một
người sống một mình không làm gì suốt bốn mưới năm trời được không?

"Anh không thấy xấu hổ à? Anh không thấy nhục nhã à?" Có lẽ quý vị sẽ
lắc đầu khinh bỉ mà nói với tôi như thế. "Anh thèm khát sống mà anh
lại muốn giải quyết những vấn đề sống bằng những ngộ nhận logích. Và
bướng bỉnh làm sao! Hỗn xược làm sao! Và hèn, và nhát làm sao! Anh nói
những chuyện lăng nhăng mà lại lấy làm đắc chí lắm. Anh nói những điều
hỗn xược mà lại sợ sệt và muốn xin lỗi. Anh tuyên bố là anh chẳng sợ ai
mà lại muốn chúng tôi ban ân huệ. Anh cam quyết là anh đang nghiến
răng lại mà đồng thời lại pha trò để làm cho chúng tôi cười. Anh biết
rằng những câu pha trò của anh chẳng hay tí nào mà cũng làm ra vẻ khoái
chí về cái văn chương anh lắm. Có thể là anh từng đau khổ, nhưng anh
đâu có một chút kính trọng nào với nỗi đau khổ đó. Những câu anh nói có
đôi chút sự thật nhưng chúng lại thiếu liêm sỉ. Dưới tác động của một
lòng tự kiêu vô cùng nhỏ mọn, anh mang phơi bày cái sự thật đó ra trước
công chúng để người ta bêu rếu. Anh có vài điều đáng nói đấy, nhưng vì
sợ hãi anh đem giấu đi lời nói cuối cùng, bởi anh không dám nói ra mà
chỉ hỗn láo hèn nhát. Anh khoe khoang cái ý thức của anh, nhưng lại trù
trừ e ngại, bởi mặc dù trí thông minh anh làm việc, nhưng trái tim anh
lại dơ dáy sa đọa, mà hễ trái tim không trong sạch thì ý thức không
thể nào sáng suốt, không thể nào hoàn hảo. Và anh quấy quả người ta làm
sao, nhũng nhiễu người ta làm sao! Thật là một thằng hề! Nói láo hết !
Láo, láo, láo!"

Những câu nói trên là do chính tôi viết ra, cố nhiên. Cái đó cũng từ
dưới hầm mà ra. Suốt bốn mươi năm trời tôi lắng tai nghe những câu đó
qua một khe vách hở. Chính tôi đã viết ra, bởi tôi chẳng có việc gì
khác để làm. Bởi vậy rất dễ học nó thuộc lòng và khoác cho nó một hình
thức văn chương nào đó…

Nhưng chẳng lẽ quý vị lại dễ tin đến mức tưởng rằng tôi sẽ cho in nó
ra và cho quý vị đọc hay sao? Và còn vấn đề này nữa: tại sao tôi lại
gọi quý vị bằng "quý vị", như thể gọi là độc giả của tôi vậy? Không
ai đem xuất bản, không ai đem cho người lạ đọc những tâm sự tôi viết ở
đây được. Dù sao tôi cũng không có gan để làm như thế, và xét ra cũng
chẳng cần. Nhưng, quý vị biết không, tôi bỗng nảy ra một chuyện ngồ
ngộ và tôi muốn thi hành nó với bất cứ giá nào. Quý vị hãy cho phép tôi
cắt nghĩa.

Trong những kỷ niệm của mỗi người, có những kỉ niệm ta chỉ kể cho bạn
bè ta nghe thôi. Có những kỉ niệm khác ta lại không thể thổ lộ ngay cả
với bạn bè ta, mà chỉ lẩm nhẩm một mình ta nghe, mà nghe bí mật. Nhưng
lại có những kỉ niệm, những điều con người không dám nói ngay cả với
chính mình.

Trong suốt đời người, bất cứ con người ngay thẳng nào cũng tích lũy
được một số kỷ niệm khá lớn. Tôi còn dám nói rằng con người càng ngay
thẳng bao nhiêu lại càng có được nhiều kỷ niệm bấy nhiêu. Dù sao cũng
chỉ vừa mới đây tôi quyết định nhớ lại những chuyện phiêu lưu cũ; từ
trước đến nay tôi vẫn cố tránh nó, mà không phải là không chút lo âu.
Giờ đây, không những tôi đã nhớ lại, mà tôi còn quyết định chép nó ra,
tôi muốn thử xem ta có thể thẳng thắn và thành thực ít nhất với chính
mình không, và xem ta có dám nói tất cả sự thật hay không. Nhân chuyện
này tôi nhớ đến Heine có nói rằng không bao giờ có thể có được những tự
thuật chính xác cả, và con người luôn luôn nói dối khi nói về mình.
Theo Heine thì Rousseau chắc chắn đã đánh lừa ta trong tập Lời xưng tội, và
đánh lừa một cách cố ý, chỉ vì thói tự phụ. Tôi tin rằng Heine nói có
lý: tôi hiểu được rằng ta có thể mang vào mình nhiều tội lỗi khốn nạn
chỉ vì thói tự phụ, và tôi cũng hiểu cái tự phụ đó ra sao. Nhưng Heine
nói đến những lời thú tội trước công chúng; còn tôi, tôi chỉ viết cho
mình tôi thôi, và tôi xin tuyên bố, lần đầu và cũng là lần cuối, rằng
nếu tôi có vẻ như đang nói với độc giả, thì đó chỉ là một cách diễn đạt
cho dễ viết. Đó chỉ là một hình thức, một hình thức rỗng không; còn về
độc giả, thì tôi sẽ chẳng bao giờ có được. Tôi đã nói thế rồi.

Ghi lại những hồi ký này tôi chẳng hề bị ràng buộc bởi một cái gì hết.
Tôi chẳng theo một trật tự nào, một hệ thống nào. Tôi chỉ viết những gì
tôi nhớ lại.

Nhưng ngay lúc này quý vị có thể tóm lấy tôi và hỏi: Nếu sự thật anh
không nghĩ tới độc giả của anh, thì tại sao anh lại thỏa hiệp với chính
anh - mà lại trên giấy nữa! - Rằng anh không theo một trật tự nào, một
hệ thống nào, rằng anh chỉ viết cái gì anh nhớ lại thôi v.v…? Tại sao
anh lại tự biện bạch? Biện bạch cho ai nghe? Tại sao lại phải xin lỗi?


- Ờ đúng đó? Như vậy đó !

Nhưng đó cũng là một trường hợp tâm lý khá thú vị. Có thể tôi chỉ là
một thằng hèn. Cũng có thể tôi chỉ tưởng tượng ra một công chúng để gọi
là có lệ. Nghĩa là, có đến hàng ngàn lý do…

Nhưng còn điều này nữa: Cớ sao tôi lại muốn viết? Nếu không vì công
chúng, tại sao tôi lại không tự nhớ lại kỉ niệm mà khỏi cần ghi nó ra
giấy.

Tôi có thể làm thế lắm chứ. Nhưng một khi được chép xuống giấy, thì kỉ
niệm đó có một vẻ trang trọng hơn. Như vậy nó oai hơn, tôi phục tôi hơn
và bút pháp tôi nhờ thế khá hơn. Hơn nữa, có thể như vậy tôi được nhẹ
nhõm hơn, yên nguôi hơn.

Hôm nay chẳng hạn, có một kỉ niệm xưa cũ bỗng đè nặng trái tim tôi. Kỉ
niệm đó đã nhóm lên trong tôi từ mấy hôm nay, và từ hôm đó đến giờ nó
không ngớt theo đuổi tôi, giống như những ý nhạc nó không chịu xa lìa
tôi nữa. Mà tôi thì tôi lại nhất định muốn xua đuổi nó đi. Tôi có hàng
trăm những kỉ niệm như thế, nhưng đôi khi có một kỉ niệm chợt thức dậy
và tóm chặt lấy tôi. Chẳng hiểu tại sao tôi tin rằng nếu tôi ghi nó ra
giấy, tôi sẽ thoát được nó ngay. Thì ít ra tại sao ta không cứ thử xem
sao?

Sau hết, vì tôi buồn chán, và suốt ngày chẳng làm việc gì. Viết những
hồi ký này ra là cả một việc làm rồi. Người ta nói rằng công việc làm
cho con người trở thành lương thiện và ngay thẳng. Thì đây là một cơ
hội cho tôi…

Hôm nay trời có tuyết. Một màn tuyết mù với những nắm tuyết vàng đang
tan một nửa. Hôm qua cũng có tuyết, và hôm kia cũng thế. Tôi cảm thấy
như chính cái tuyết đang tan này làm tôi nhớ lại một câu chuyện, mà kỉ
niệm về nó không chịu rời tôi nữa. Vậy câu chuyện tôi kể sẽ có tên là :
Nhân mùa tuyết tan.